وقتی برای دانش آموزان و داوطلبان کنکور صحبت از برنامه ریزی به میان می آید، اولین تصور ایجاد شده این است که بر روی یک برگه ی کاغذ ساعات مطالعه ی خود را مشخص کنید . مثلا بگویید از ساعت ٣٠/١٧ – ١۶ فلان درس را می خوانم و از ساعت ٣٠/١٩-١٨ فلان درس را و به همین ترتیب . اما آیا انجام این فعالیت معنای برنامه ریزی است؟ آیا تا به حال از چنین برنامه ریزی که در دوره های مختلف انجام داده اید، نتیجه ای هم گرفته اید؟ در صورتی که پاسخ شما منفی باشد به دلایل عدم موفقیت خود فکر کرده اید؟

بر اساس بررسی ها و تعاریف کارشناسان ومشاوران برنامه ریزی یعنی مدیریت صحیح استفاده از امکانات و منابع که در اختیار ماست، و این تعریف در دوره ی آمادگی کنکور عبارتست از تعیین فعالیت های راهبردی با توجه به توانایی ها و امکانات برای رسیدن به هدف تعیین شده. بنابر این برنامه ریزی نقش بسیار تعیین کننده ای برای رسیدن به هدف ایفا می کند.

انواع برنامه ریزی:

معمولا در برنامه ریزی آموزشی و در بین کارشناسان امر مشاوره ، در نوع برنامه ریزی وجود دارد: برنامه ریزی ساعتی و برنامه ریزی حجمی یا محتوایی . این دو نوع برنامه ریزی هر کدام صاحب امتیازات و معایبی هستند که موجب موفقیت ما خواهند شد. برنامه ریزی ساعتی در حقیقت همان است که در بالا به آن اشاره نمودم یعنی مشاور برای مطالعه دانش آموز در طول هفته زمان هایی  را مشخص نماید و داوطلب خود را ملزم به اجرای آن مطالعه در بازه ی مشخص شده نماید. اما برنامه ریزی محتوایی عبارتست از تعیین یک حجم مطالعاتی در طول یک دوره برای رسیدن به هدف از قبل طراحی شده . البته پر واضح است که هر کدام از این دو نوع صاحب محاسنی هستند، به عنوان نمونه یک داوطلب در طی مطالعه ی گروهی و یا دوره ای مانند اردوهای مدرسه نیاز به یک برنامه ی ساعتی هماهنگ برای سنجش میزان توانایی خود می باشد که این برنامه توسط مشاور طراحی و تدوین می شود. اما آیا این برنامه برای طول هفته و با توجه به اتفاقاتی که در آن ممکن است رخ بدهد اجرایی و عملی است . اگر شما در یک روز بیمار شدید و یا مهمان ناخوانده ای سر رسید و مانع اجرای برنامه ی شما گردید ، قادر خواهید بود آن را در همان روز و یا روزهای دیگر جبران نمایید؟ تاثیر روانی و نگرانی و استرس تولید شده از عدم اجرای برنامه بر روی سایر بازده ها قابل انکار است؟

اما در برنامه ریز محتوایی قدرت انعطاف برنامه را مشاهده می کنید. می توانید با توجه به الویت فعالیت هایتان برنامه را تنظیم کنید و برای رسیدن به حجم مشخص شده نگران کمبود وقت نباشید. امروزه در اکثر آکادمی های مطرح و دروه های مشاوره ، استفاده از برنامه ریزی محتوایی به دانشجویان توصیه می گردد.

عوامل موثر در برنامه ریزی موفق:

شاید تاکنون اقدام به برنامه ریزهای زیادی کرده باشید و اتفاقا در پاره ای از موارد هم موفق بوده اید اما در نهایت با برنامه ی شما به شکست محکوم بوده است یا نتیجه ی اکتسابی شما منطبق بر فعالیت های شما نبوده است. می دانید چرا؟ شما برای موفقیت در هر کاری نیاز به دانستن اطلاعات لازم برای انجام آن کار و استفاده از تجربیات مثبت دیگران دارید. این که برنامه ریزی های شما هر بار با شکست مواجه شده است چیز غیر منتظره ای نبوده است بر عکس داشتن این توقع که شما بدون دانستن مبانی اقدام به برنامه ریزی نموده اید و حتما هم موفق خواهید بود امری است غیر طبیعی . بنابر این برای تدوین یک برنامه جامع ابتدا باید به یک سری اصول توجه نمایید که عبارتند از :

١) برنامه ریزی باید منطبق بر واقعیت باشد:

در برخی اوقات مشاهده می شود دانش آموزان بر خلاف آنچه واقعی است اقدام به برنامه ریزی می نمایند به طور مثال یک دانش آموز در طول هفته فقط برای مطالعه مفید ٣٠ ساعت زمان دارد اما در هنگام برنامه ریزی ۴٠ یا ۴۵ ساعت برنامه ریزی تدوین می نماید. این دقیقا اولین حلقه از زنجیر موفقیت در اجرای برنامه ریزی است که اگر به آن توجه شود موجب موفقیت و عدم توجه به آن باعث شکست در برنامه ها خواهد شد.

٢)برنامه ریزی باید با توجه به توانایی های شخصی تدوین شود:

حتما زمانی که از برنامه ریزی ساعتی استفاده کرده اید متوجه شده اید در برخی از بازه ها حجم مطلب مشخص شده با زمان مطابقت ندارد برای برخی از دروس کمتر از حد لازم زمان قرار اده اید و برای برخی دیگر بیش از مورد نیاز وقت اختصاص داده اید. یا ممکن است در ساعتی برنامه ریزی نموده اید که قصد مطالعه دارید ا ما به طور متناوب در این زمان شما کسل هستید و احساس می کنید بارذهنی مناسبی ندارید و مشکلاتی از این قبیل . در بررسی هایی که در سال های اخیر در بین دانش آموزان پسر و دختر انجام دادم متوجه شدم که این مشکل همه گیر ریشه در عدم شناخت توانایی های مطالعاتی ایشان دارد. یعنی بدان معنا که اغلب این دانش آموزان نمی داند در چه ساعاتی بازدهی بیشتری دارند، و یا این که نمی دانند سرعت مطالعه ی ایشان درچه درسی بالاتر و در چه درسی کمتر است بنابر این بدون شناخت توانایی ها اقدام به برنمه ریزی می نمایند که نتیجه ای جز شکست برایشان به ارمغان نخواهد آورد. برای این که شما بتوانید توانایی های خودتان را کشف کنید یکی از بهترین راه هاثبت تمام فعالیت های روزانه شماست. این فعالیت علاوه بر محاسن و فواید بسیاری که دارد باعث خواهد شد تا شما بفهمید در طول یک هفته در چه دروسی وقت بیشتری صرف نموده اید و یا در آن درس قوی هستید و یا ضعیف، شما با نوشتن کارهایی که انجام می دهید متوجه خواهید شد در چه ساعاتی بیشترین و بهترین فعالیت را داشته اید و یا راندمان پایین تری داشته اید. بنابر این توصیه می کنم برای شناخت توانایی ها و نوشتن الگوی مطالعاتی که در ادامه توضیح خوهم داد، حتما فعالیت های خود را اعم از درسی و یا غیر درسی در یک هفته ثبت نموده و موارد ذکر شده در فوق را از درون آن استخراج نمایید.

٣)توجه به برنامه ی مدرسه و حجم تکالیف شما در مدرسه

اکثر داوطلبان کنکور که علاوه بر مدرسه در کلاس های کنکور شرکت می کنند، برای فعالیت های مدرسه اهمیت کمتری قائل می شوند، بنابر این فعالیت های مدرسه دربرنامه های ایشان نقشی ندارد. اجازه بدهید این موضوع را با ذکر مثالی بیان کنم تا اهمیت آن برای شما بیش از قبل مشخص شود:

شما دانش آموز هستند و در دوره ی پیش دانشگاهی مشغول تحصیل هستید در عین حال به کلاس کنکور هم می روید، دبیران صبح مدرسه به شما تکالیفی را برای انجام دادن می دهند، اما شما برای آن ها اهمیت قائل نمی شوید و صرفا به انجام فعالیت های کلاس کنکور می پردازید ، این ماجرا اثری بر روی فعالیت های شما نمی گذارد تاشب روزی که باید تکالیف را ارائه دهید، می دانید چه اتفاقی خواهد افتاد؟ شما مجبور هستید حجم زیادی از تکالیف را امشب انجام دهید یعنی در حقیقت روزهایی در طول هفته هستند که شما فعالیت سبک تری دارید و در برخی دیگر از روز ها با حجم زیادی از فعالیت ها مواجه هستید. آیا این بی نظمی در روند اجرای برنامه ی شما تاثیر منفی نخوهد گذاشت؟ همین روند و فرآیند در مورد آزمون های داخلی مدرسه و سایر فعالیت ها و علی الخصوص برنامه های آموزشی مدرسه نیز صادق است. بنابر این توجه به برنامه های مدرسه موجب تقویت اجرای برنامه و عدم توجه به آن باعث ایجاد خلل در روند برنامه ریزی شما خواهد شد.

۴)عدم توجه به سر فصل آزمون های آزمایشی :

این روز ها مرسوم شده است که مدارس به ویژه درم قاطع متوسطه و پیش دانشگاهی جهت سنجش میزان اطلاعات داوطلبان و دانش آموزان خود ، اقدام به شرکت در آزمون های آزمایشی می کنند، سوای این موضوع که شرکت در این آزمون ها مفید هستند یا نه ، که البته در فصل آینده توضیحات بیشتری در این زمینه خواهم داد، دارای برنامه ای هستند که عدم توجه به آن سبب عدم کسب نتایج مطلوب در آزمون خواهد شد، و این همان یکی از مهمترین عوامل موثر در ایجاد تنش در روند برنامه ریزی ماست. توجه به برنامه ی این آزمون ها و مطالعه سر فصل آزمون در طول دوره ی مطالعاتی باعث اعتماد به نفس و ایجاد انگیزه برای ادامه ی برنامه ریزی و عدم توجه به آن موجب عدم نتیجه گیری مطلوب در آزمون و درنتیجه عدم علاقه به ادامه ی اجرای برنامه ریزی خواهد شد . توجه کنید حتما قبل از برنامه ریزی سر فصل آزمون های آزمایشی که در آن شرکت می کنید را در اولویت قرار دهید.

۵)برنامه ریزی یک فعالیت شخصی است نه گروهی:

بعضی از اوقات وقتی می بینیم که دانش آموزان و یا داوطلبان کنکور برای مطالعه ی خود به صورت گروهی برنامه ریزیمی کنند برای لحظاتی از این ارتباط عاطفی خوشحال می شویم اما بعد از اندکی تامل متوجه می شویم که چرا برخی از این دوستان با در نظر نگرفتن تفاوت تواناییه ای فردی و امکانات خود اقدام به برنامه ریزی گروهی می کنند . این که عده ای از دانش آموزان با یکدیگر قرار بگذارند که در طول مدت مشخصی میزان معینی از حجم دروس را مطالعه کنند بسیار مطلوب است چرا که سبب ایجاد انگیزه در همه اعضای گروه می گردد ،‌اما آیا توانایی های همه با هم برابر است؟ آیا سرعت مطالعه ی همه ی اعضای یک گروه در یک درس برابر است؟ حتما جواب این سوالات را بهتر از من می دانید. بنابر این برای موفق شدن از تعیین جزئیات برنامه برای یک گروه خود داری کنید. البته این موضوع در بین داوطلبان به دلیل وجود مسائل عاطفی و حساسیت های موجود ، اغلب از روی چشم و هم چشمی و بدون در نظر گرفتن توانایی های خود اقدام به برنامه ریزی جمعی می کنند. لذا توصیه می کنم برای موفقیت بیشتر در اجرای برنامه حد الامکان خودتان به صورت فردی برنامه ریزی کنید.

۶) ترس از عدم نتیجه گیری و کسب موفقیت:

در تمام این دوران که مشغول خدمت به داوطلبان عزیز بوده ام ، بارها اتفاق افتاده است که دانش آموزان پس از حاصل نشدن نتیجه ی مطلوب در یک آزمون اولین مقصر این نتیجه نگرفتن را برنامه ریزی کردن می دانند. شاید برای شما هم این ذهنیت پیش آمده باشد که در فلان آزمون بدون برنامه نتیجه  گرفتم ولی در این آزمون نه. در اینجا لازم است به این موضوع اشاره کنم که بر خلاف آنچه اکثر داوطلبان و دانش آموزان می اندیشند ، برنامه ریزی در طولانی مدت برای پاسخگویی به نیازهای ما پاسخگو است. این تصور غلطی است که شما بعد از یک یا دو هفته اجرای برناه انتظار معجزه داشته باشید اگر چه درهمین زمان اندک هم تاثیرات آن را مشاهده خواهید کرد. نکته ی بعدی در آنجا دارای اهمیت می شود که اکثر مشاوران و داوطلبان موفق کنکور از این شاخص یعنی برنامه ریزی به عنوان اصلی ترین عامل موفقیت یاد می کنند. بنابر این بدون ترس از نتیجه تمام تلاش خویش را برای اجرای احسن برنامه ی درسی خود به کرا ببندید و مطمئن باشدی به موفقیت دست پیدا خواهید کرد . البته ناگفته پیداست که ممکن است در هفته های آغازین برنامه . مشکلاتی در برنامه ریزی شما وجود داشته باشد ، اما توصیه می کنم به جای پاک کردن صورت مساله ، آن را حل کنید.

٧)عدم رعایت الگوی مطالعاتی در برنامه ریزی مطالعاتی:

حتما شما بهتر از بنده می دانید که ثبت عملکرد و ارزیابی برنامه ریزی شما در طول هفته و ماه باعث می شود نقایص و نقاط قوت برنامه ی خود را متوجه شوید و آن ها را رفع و یا تقویت کنید. در بررسی عملکرد برخی دانش آموزان در سال های اخثر متوجه شدم این دسته از داوطلبان علی رغم تلاش و همت زیاد و کسب مجموعه ساعت مطالعاتی مطلوب، به دلیل عدم رعایت الگوی مطالعاتی نتوانستند موفق به کسب نتیجه مطلوب گردند. به عنوان مثال دانش آموزی در طول هفته از مجموع ٣٠ ساعت مطالعه ۶ ساعت را به درس عمومی و ٢۴ ساعت را به اختصاصی اختصاص داده است و طبیعی است که نمره ی کل تراز او عدد مناسی نبوده و او از اجرای برنامه منصرف گردد و چرا که معتقد است میزان مطالعه ی کلی اش مطلوب بوده است. و یا داوطلب دیگری یکی از دورس عمومی را چندین برابر یک درس اختصاصی مطالعه نموده است. این بدان معنا نیست که دروس عمومی بی اهمیت تر و یا اختصاصی ها مهم ترند، بلکه به معنای آن است که هر درس در آزمون سراسری دارای رتبه و ارزش خاص مربوط به خود است بنابر این برای نتیجه گیری از برنامه ی خودتان حتما رعایت الگوی مطالعاتی را در اولویت انجام برنامه ریزی قرار دهید. البته توجه کنید که در ادامه راجع به الگوی مطالعاتی بیشتر صحبت خواهم کرد.

٨)برنامه باید قابلیت انعطاف و تغییر را داشته باشد:

منعطف بودن برنامه و امکان جابجایی جز مهمترین عواملی است که از تفاوت های برنامه ریز ساعتی و حجمی محسوب می شود. هنگامی که شما در برنامه ریزی خود مطالعه ی دروس را آنچنان فشرده قرار می دهید که حتی برای تغییر و جابجایی یکی از بازه های دچار مشکل هستید، مطمئنن باشید از ابتدای راه در برنامه ریزی و اجرای آن موفق نخواهید بود. برای فرار از این مشکل کافی است در هر روز بازه ی خاصی را به جبران عقب افتادگی ها و یا کلا غیر مترقبه ها اختصاص دهید. با این کار شما توانسته اید تا حدود زیادی امکان جابجایی و تغییر را در برنامه ایجاد کنید.