محمد بن احمد بن رشد اندلسی (به عربی: أبو الولید محمد بن أحمد بن رشد) یا ابن رشد (زادهٔ ۱۱۲۶ درکوردوبا، اسپانیا – درگذشتهٔ ۱۰ دسامبر ۱۱۹۸ در مراکش، مراکش) فیلسوف نامدار عربی اندلسی بود. در اکثر زبان‌های غربی او را با نام «اورئوس» (Averroes) می‌شناسند که به نوعی همان تلفّظ «ابن رشد» است.

تحصیلات

تحصیلاتش در رشته‌های حقوق و پزشکی بود و مدّت‌ها نیز در شهرهای «سویل» و «قرطبه» به کار قضاوت اشتغال داشت. او به بقای ماده و وجود یک حقیقت ابدی با خدا معتقد بود و متذکر شد که گاهی فلسفه با دین ناسازی تام دارد و از این جهت دیدگاه‌های دوگانه‌ای اظهار داشته‌است.

کیش

گرچه او از مسلمانان سنی مالکی بود، در زمان زندگی مورد زجر و طعن و نفرین علمای سنی بود و از طرف کلیسا نیز آثار او را محکوم دانستند.

فلسفه ابن رشد

فلسفهٔ او را در غرب «اوروئسیسم» می‌نامند که می‌تواند به «ابن رشدگرایی» ترجمه شود. او تلاش داشت فلسفه ارسطویی را با اسلام تطبیق دهد. او بر خلاف اسلام و همانند بودایی‌گری به ابدی‌بودن روح معتقد نبود.

آثار

«فصل‌المقال» کتاب مشهور اوست که با نگاهی متفاوت به قرآن نگاه می‌کند و از سوی بعضی از عالمان سنی مذهب به عنوان کتابی کفرآمیز اعلام شده‌است. ابن رشد بزرگ‌ترین کسی که در زمینه سازگاری مکتب تهافت (غزالی) با مکتب مشاء (فاراب و ابن سینا) گام برداشت. او بزرگ‌ترین فیلسوف بلامنازع اهل سنت است. از فلسفه ارسطو سیراب شده و هرگز از دایره نگرش اسلامی بیرون نرفته است. هر کجا ابن‌سینا و فارابی کوتاهی کرده باشند، آنان را مورد انتقاد قرار می‌دهد، و هرگاه غزالی محق باشد حق را به او می‌دهد، همچنین وقتی خطا کرده و یا عمداً از راه صواب منحرف شده باشد، او را استهزاء کرده و متهم به سفسطه می‌کند.

آثار فلسفی

۱-تهافت التهافت در ردّ تهافه الفلاسفه غزالی. کلمه تهافت به معنای نقض استدلال و ارائه ناپیوستگی یا نتاقض اجزاء دلیل بکار می‌رود. هدف ابن رشد از نگارش این کتاب ردّ مجادلات غزالی است. وی در کتاب تهافت التهافت به غزالی و ابن سینا ایراد می‌گیرد که فلسفه ارسطو را ناقص فهمیده‌اند. این کتاب در اصل به زبان عربی است و به زبانهای لاتین، عبری و انگلیسی ترجمه شده است.

۲-رساله فی ترکیب الاجرام. این کتاب مجموعه رسائلی است که در زمانهای مختلف نوشته شده و به دو زبان عبری و لاتین منتشر شده است.

۳ و ۴-کتابان فی الاتصال. مشتمل بر دو کتاب است که به زبان لاتین و عبری نوشته شده است.

۵-اربعه کتب فی مسأله هل العقل المادّی یمکنه ادراک الصور المنفصله. این کتاب به زبان لاتین است.

۶-شرح کلام ابن باجه فی اتصّال العقل المنفصل بالانسان. این کتاب در کتابخانه مشکوه» شماره ۲۷ (صفحه ۵۶) اسکوریال است. ۷-کتاب الکون. ۸-فی مقولات الشرطیّه. ۹-الضروری فی المنطق. ۱۰-مختصر المنطق. ۱۱-مقدمه الفلسفه فی اثنی عشر رساله. ۱۲-شرح جمهوریّه افلاطون. ۱۳-شرح فارابی و ارسطو فی المنطق. ۱۴-شروح علی الفارابی فی مختلف المسائل. ۱۵-نقد الفارابی فی التحلیلات الثانی لارسطو. ۱۶-ردّ علی ابن سینا فی تقسیم المخلوقات و قوله اتها ممکنه مطلقاً و ممکنه بذاتها و لازمه بما هو خارج عنها و لازمه بذاتها. ۱۷-شرح وسط لما بعد الطبیعه عن ترجمه نیقولا الدمشقی. ۱۸-فی علم اللّه بالجزئیات. ۱۹-فی علم اللّه بالجزئیات. ۲۰-البحث فیما ورد فی کتاب الشفاء ماوراءالطبیعه. ۲۱-فی وجود المادّه الاولی. ۲۲-فی الزمان. ۲۳-فی العقل و المعقول. ۲۴-مسائل فی الفلسفه. ۲۵-شرح الفردوسی فی العقل. ۲۶-اسئله و اجوبه فی النفس. ۲۷-اسئله و اجوبه فی علم النفس. ۲۸-السماء و الدنیا.

فهرست بالا را محمّد لطفی جمعه براساس تحقیق و استدلال تهیه کرده است. به نظر وی ابن رشد غیر از این کتب اثر دیگری ندارد و اگر کسی مدعی خلاف این مطلب باشد باید اقامه دلیل کند. ب:آثار فقهی ۱-فصل المقال (منتشر شده است). مشکوه» شماره ۲۷ (صفحه ۵۷) ۲-ملخص فصل المقال ۳-التقریب بین المشّائین و المتکلّمین. ۴-الکشف عن مناهج الادله. ۵-شرح کتاب الایمان (امام المهدی ابی عبد الله محمّد بن تومرت شیخ الموحدیّن). ۶-هدایه المجتهد و نهایه المقصد. ۷-مختصر المستصفی فی اصول الفقه. ۸-کتاب فی التنبیه الی اغلاط المتون. ۹-الدعاوی (در سه جلد) ۱۰-دروس فی الفقه العربی (کتابخانه اسکوریال). ۱۱-کتاب فی الذبیحه. ۱۲-کتاب الخراج. ۱۳-الکّسب الحرام. علاوه براین کتابها، ابن رشد چهار کتاب در فلکیّات (هیأت) و دو کتاب در نحو و بیست کتاب در طب تألیف کرده است. تاریخ فلسفه اسلامی ص۱۶۸

تأثیرات پس از مرگ

• مجسمهای از ابن رشد هنوز در کوردوبا (غرطبه)، اسپانیا قرار دارد.
• رافائل، نقاش شهیر ایتالیایی، تصویرش را در یکی از نقاشی‌هایش آورده‌است.
• دانته در کتاب معروف خود، «کمدی الهی»، به او اشاره می‌کند.
• خورخه لوئیس بورخس داستان کوتاهی با نام «جستجوی ابن رشد» نوشته‌است که در مورد جستجوی او برای کشف معانی تراژدی و کمدی است.
• جیمز جویس در کتاب مشهور خود، اولیس، مختصراً به او اشاره می‌کند.
• او شخصیت اصلی فیلم «سرنوشت» به کارگردانی یوسف شاهین است.
• سیارکی در آسمان به نام او «۸۳۱۸ ابن رشد» نام‌گذاری شده‌است.
• گودالی به قطر ۳۳ کیلومتر روی ماه به‌نام او نام‌گذاری شده است.