جایگاه و اهمیت ابن سینا در علم و فلسفه را به هیچ عنوان نه می توان حذف کرد و نه حتی می توان کتمان کرد. هنوز می توان تاثیر این نابغه شهیر ایرانی که بیش از هزار سال از مرگ او می گذرد را بر عالم علم و اندیشه و فکر مشاهده کرد. اما سال […]
جایگاه و اهمیت ابن سینا در علم و فلسفه را به هیچ عنوان نه می توان حذف کرد و نه حتی می توان کتمان کرد. هنوز می توان تاثیر این نابغه شهیر ایرانی که بیش از هزار سال از مرگ او می گذرد را بر عالم علم و اندیشه و فکر مشاهده کرد. اما سال هاست که بسیاری تنها به وجه فلسفی و یا حتی پزشکی ابن سینا نمی پردازند و سعی دارند که اندیشه های دیگر ابن سینا را واکاوی و بررسی کنند. یکی از این موارد بررسی اندیشه های ابن سینا در مباحث علم و فیزیک و ریاضیات است. در مصاحبه ذیل که با دکتر فرهاد قابوسی، دانش آموخته دکتری فیزیک دانشگاه هامبورگ و استاد دروس پایه فیزیک و ریاضی دانشگاه صنعتی کنستانس آلمان انجام گرفته سعی بر آن بوده است که دیدگاه ابن سینا درباره فیزیک و ریاضیات و همچنین جایگاه فعلی ابن سینا در غرب شود.
ابن سینا جایگاه برجسته و بسیار مهمی در تاریخ علم و نیز علم معاصر دارد. چون ابن سینا هم واضع اصلی یکی از مهم ترین کمیت های علم معاصر یعنی «پتانسیل» تحت نام عربی « میل» بوده۱، و هم موجد «تجربی سازی» علم کلاسیک بعد از قرون وسطی و در نتیجه بانی روش تجربی علم معاصر محسوب می شود. علاوه بر این ابن سینا مبدع «استدلال ارجاعی»۲ در منطق و فلسفه علمی است که به نظر محققین تاریخ علوم نقش اساسی در پیشرفت علوم دقیقه در جهان داشته است. بنابراین ایجاد و ابداع هرکدام از این سه مورد کافی است تا دانشمندی صاحب نقش اساسی در علم جهان تلقی شود. غیر از موارد یاد شده، ابن سینا اولین عالمی بوده است که از اشکال هندسی در منطق استفاده کرده است۳. بنابراین تشخیص اهمیت هندسه و این ابداع هندسی در منطق حاکی از نقش درجه اول ابن سینا در حوزه منطق است. در حالی که متاسفانه در ایران تاکنون محققین نه اینکه از ابداعات اساسی علمی او نظیر خاصیت و کمیت «میل» و «تجربی سازی» علم جهان بی خبر مانده اند، بلکه حتی متوجه ابداعات مهم منطقی او نظیر «استدلال ارجاعی» و استفاده از اشکال هندسی در منطق و فلسفه نیز نشده اند. به عنوان نمونه بخش ابن سینای دائرهٔ المعارف بزرگ اسلامی دارای نقائص عمده ای در رابطه با ابداعات جهانی بسیار مهم ابن سینا در علم فیزیک و علم منطق است که وسیله متخصصین اروپایی و شخص من تحقیق شده اند! کمااینکه در مبحث «علوم طبیعی» کتاب محتوای بخش بوعلی سینای دائرهٔ المعارف مذکور به غلط نوشته اند که ابن سینا در بخش علمی کتاب «شفا» تازه ترین مطالب علمی را نیاورده است۴. در حالی که ابداع «میل» که اساس نظریه بسیار مهم و اساسی «پتانسیل» در علوم معاصر است، در همین کتاب «شفا» صورت پذیرفته است۵. علت این نقص عمده دائرهٔ المعارف این است که مولف بخش ابن سینا و ویراستاران مربوطه از علم فیزیک و تاریخ علوم بی اطلاع بوده اند. یا این که باوجود ابداعات اساسی ابن سینا در منطق! کتاب بوعلی سینای دائرهٔ المعارف اصلا دارای بخش منطق نیست! و در این کتاب به هیچ کدام از ابداعات جهانی بوعلی در منطق اشاره نشده است! در حالی که دائرهٔ المعارفی که محتوی دانش و دانشمندان است، باید دست کم دارای مشاورین مسلط بر علوم دقیقه و تاریخ علوم باشد و مولف بخش مربوطه دست کم از محتوای نوشته «سیره الشیخ الرئیس» ابوعبید جوزجانی باخبر باشد که در آن از قول ابن سینا به اهمیت «استدلال ارجاعی» در منطق اشاره شده است.
ابن سینا در غرب نه تنها به عناوین یاد شده بلکه بهعنوان فیلسوف مشایی، عالم و فیلسوف علمی نیز شناخته شده است. دستکم شهرت نوشتههای ابنرشد در غرب در رابطه با شرح و نقد نوشتههای ارسطو و ابن سینا، دلیل این حقیقت محسوب می شود. اما علت توجه بیشتر غرب به تحقیقات پزشکی ابن سینا، تمرکز بینش غربی به خصوص در دوران رنسانس به جنبه های عملی و فنی علوم و کمتر به جنبه های نظری علوم و فلسفه بوده است. به نظر من نیز اهمیت اصلی و اساسی ابن سینا در فلسفه بیشتر ناشی از جنبه ها و موارد علمی فلسفه اوست و خلاف آنچه که در ایران مشهور شده است، کمتر متوجه کارهای وی در فلسفه محض بوده است. چون بینش ابن سینا به سبب تحقیقات وی در پزشکی، همواره دارای یک زمینه و تربیت تجربی و منطقی بوده است. و به همین دلیل نیز ابن سینا همراه ابن هیثم، اما البته بیشتر از او، مسبب «تجربی شدن علم جهان» و تغییر تجربهگرایانه متدولولوژی تجربی علوم محسوب می شود. اما تعجیل غرب در استعمال علوم پیش از بازبینی ساختار منطقی آنها، یعنی کاربرد بدون تحلیل محتوا سبب شده است که نه تنها در مورد ابن سینا بلکه در مورد دانشمندان دیگر نیز بیشتر جنبه های عملی و قابل استعمال نظراتشان مورد توجه قرار گیرد.
نظرات شما