نمک یکی از مهم‌ترین املاحی است که در خورد و خوراک روزانه موارد استفاده فراوانی دارد. اغلب مواد غذایی نمک دارند و مقدار نمکی که به صورت روزانه و از طریق رژیم غذایی وارد بدن انسان می‌شود، تقریبا برابر با ۳/۵ گرم است هرچند میزان نمک مصرفی ما ایرانی‌ها بیشتر از حد استاندارد است. امروز با نمک بیشتر آشنا می‌شویم و روش تهیه نمک خوراکی را بررسی می‌کنیم.
نمک ماده‌ای است که بدون آن نمی‌توان آشپزی و زندگی کرد، ولی مقدار زیاد آن هم باعث بروز برخی بیماری‌های خطرناک و حتی مرگ می‌شود. شاید برایتان جالب باشد که بدانید نمکی که روزانه با آن سر و کار دارید، چگونه تهیه می‌شود. با روزچین تا به انتها همراه باشید.
?ساختار نمک
قبل از اینکه روش تهیه نمک خوراکی را بیان کنیم، بهتر است مختصری در مورد ساختار آن توضیح دهیم. در واقع نمک یک ماده معدنی متشکل از سدیم کلرید (NaCl) است. در حالت طبیعی‌اش سنگ نمک یا هالیت نام دارد. نمک خوراکی مانند دیگر نمک‌ها، یک ترکیب یونی است. عناصر این ترکیب یونی، در نمک خوراکی سدیم و کلر هستند.
با ورود ناخالصی به بلور هالیت یا نمک خوراکی، این کانی به رنگ‌های گوناگون در می‌آید. برای نمونه با ورود عناصر اورانیوم و کربن به رنگ سیاه در می‌آید. این کانی به همراه سیلویت یا نمک تلخ در محیط‌های تبخیری و گرم و خشک یافت می‌شود.
نمک برای تغذیه‌ی تمام پستانداران، به ویژه انسان، به شدت مهم است. ید (عنصر ثانویه‌ای که معمولا در نمک خوراکی یافت می‌شود) یک ریز مغذی مهم برای انسان محسوب می‌شود و کمبود آن باعث به وجود آمدن مشکلات بی‌شمار هورمونی می‌شود.
اولین شواهد استخراج نمک (با جوشاندن آب چشمه) از رومانی به دست آمده است و همچنین شواهدی از کارهای نمکی در همان زمان در چین باستان هم وجود دارد. نمک به شدت برای چینی‌ها، عرب‌ها، رومیان و یونانیان با ارزش بوده است.
?روش‌های استخراج نمک خوراکی
روش تهیه نمک خوراکی به این صورت است که ابتدا نمک را از منابع ویژه استخراج می‌کنند و بعد طی فرآیند‌هایی آن را به نمک خوراکی تبدیل می‌کنند. در حال حاضر بزرگ‌ترین منبع تامین نمک، آب دریا است. در واقع آب دریا یک منبع نامتناهی نمک است. دو روش اصلی برای استخراج نمک وجود دارد، یکی از آب دریا و دیگری از اعماق زمین. به طور کلی راه‌های اصلی برای به دست آوردن نمک به شرح زیر است:
- استخراج محلول: در روش استخراج محلول، روی منابع نمک، چاه کنده شده و آب تازه به آن‌ها تزریق می‌شود تا نمک را در خود حل کند. سپس نمک محلول به بیرون کشیده می‌شود و برای تبخیر به کارخانه‌های مخصوص منتقل می‌شود. عمدتا نمک مصرفی ما از این طریق به دست می‌آید.
- تبخیر خورشیدی: این روش ساده‌تر و سنتی‌تر از روش قبل است و تنها تفاوت آن در این است که وظیفه‌ی تبخیر را به عهده‌ی خورشید و باد می‌گذارند و از نمک باقی مانده استفاده می‌کنند. اما از این روش سالی یک‌بار که نمک به غلظت خاصی برسد و همچنین در آب و هواهای خاص (دمای بالا و بارش کم، مانند مناطق مدیترانه‌ای) استفاده می‌شود.
- استخراج عمیق محوری: در این روش، نمک را مانند هر ماده‌ی معدنی دیگر از معدن استخراج می‌کنند. معدن‌های نمک زیر لایه‌های قدیمی کف دریا وجود دارد و می‌توان از آن‌ها، نمک را استخراج و پردازش کرد.
- روش دستی: در برخی نواحی به قدری در کف دریا و یا دریاچه نمک وجود دارد که می‌توان آن را به صورت دستی استخراج کرد و نمک دریایی داشت.
بعد از استخراج نمک، باید عملیات تصفیه روی آن انجام گیرد:
? روش تهیه نمک خوراکی و تصفیه آن
روش تولید و تصفیه نمک خوراکی در کارخانه‌ها به صورت زیر است:
- آسیاب کردن سنگ نمک (یا استفاده‌ی مستقیم از نمک تبخیری)، انحلال آن در آب خالص و تهیه محلول اشباع آب نمک.
- اضافه کردن مواد شیمیایی برای رسوب کامل کلسیم و منیزیم و خارج نمودن مواد نامحلول.
- عبور محلول آب نمک از فیلترهای شنی برای حذف ذرات ریزتر از ۳۰ میکرون.
- تبخیر محلول اشباع نمک و تولید بلورهای خالص نمک و جداسازی آن‌ها توسط سانتریفیوژ.
- شست و شوی نهایی بلورهای نمک در سانتریفیوژ و اضافه کردن ید به آن.
- خشک کردن بلورهای نمک در خشک‌کن با استفاده از هوای گرم و انتقال نمک به سیلوهای ذخیره.
- بسته بندی نمک با دستگاه‌های تمام اتوماتیک.
همانطور که مشاهده کردید، روش تهیه نمک خوراکی مراحل بسیاری دارد. با این حال جالب است بدانید که ما تنها ۶% نمک تولید شده در جهان را برای مصارف خوراکی استفاده می‌کنیم. از مابقی آن نیز ۱۲% صرف روند تصفیه‌ی آب، ۸% برای برف‌روبی و ۶% برای کشاورزی استفاده می‌شود. ۶۸% باقی‌مانده نیز در کارخانه‌ها و دیگر فرایندهای صنعتی مصرف می‌شود.